Polskie system prawny wymaga od pracodawcy ochrony zdrowia i życia pracowników poprzez zapewnienie im bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Dlatego istotną rolę odgrywa bieżące zapobieganie powstawaniu zagrożeń, a w szczególności chorób zawodowych.

Pojęcie choroby zawodowej zostało określone w Kodeksie Pracy art. 235¹  

,, Za chorobę zawodową uważa się chorobę, wymienioną w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wykonywania pracy, zwanych „narażeniem zawodowym”. 

Według definicji, aby choroba została uznana za chorobę zawodową muszą być spełnione dwa warunki jednocześnie – musi znajdować się w wykazie chorób zawodowych oraz ocena warunków pracy bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem musi wykazać udział czynników szkodliwych lub sposób wykonywania pracy jako przyczynę jej powstania.

Za czynnik szkodliwy uznajemy taki, którego oddziaływanie na pracownika może powodować powstanie choroby zawodowej, jak również innego schorzenia związanego z wykonywaną pracą. Najpopularniejsze czynniki szkodliwe w środowisku pracy to m.in.: substancje chemiczne, wibracje, pyły, hałas, mikroklimat oraz bakterie i wirusy. Natomiast pod pojęciem ,,narażenia zawodowego’’ kryje się zwiększone obciążenie psychiczne oraz fizyczne, m.in.: przeciążenie lub niedociążenie percepcyjne.

Aktualny wykaz chorób zawodowych oraz okres, w którym wystąpienie udokumentowanych objawów chorobowych upoważnia do rozpoznania choroby zawodowej pomimo wcześniejszego zakończenia pracy w narażeniu zawodowym znajduje się w załączniku do Rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 30 czerwca 2009 r. w sprawie chorób zawodowych. W rozporządzeniu również zawarto sposób i tryb postępowania podczas zgłaszania podejrzenia wystąpienia choroby zawodowej, jej rozpoznania
i stwierdzenia oraz upoważnione podmioty do rozpoznawania chorób zawodowych.

Wystąpienie podejrzenia powstania choroby zawodowej u pracownika zobowiązuje pracodawcę do zgłoszenia tego faktu Państwowemu Inspektorowi Sanitarnemu i właściwemu okręgowemu inspektorowi pracy. Jednakże przytoczony obowiązek dotyczy również lekarza podmiotu właściwego do rozpoznawania chorób zawodowych. Lekarz oraz lekarz dentysta także mogą skierować pracownika na badania, w celu wydania orzeczenia o rozpoznaniu lub braku podstaw do rozpoznania choroby zawodowej. Pracownik posiadający podejrzenie powstania u niego choroby zawodowej, ale aktualnie zatrudniony, zgłasza przypuszczenia poprzez lekarza sprawującego nad nim profilaktyczną opiekę zdrowotną. W sytuacji, gdy ustało zatrudnienie pracownika, wówczas sam kieruje zgłoszenie do w/w podmiotów.

Na podstawie badań, dokumentacji medycznej, przebiegu zatrudnienia, oceny ryzyka zawodowego, stosowanych środków ochrony indywidualnej oraz innych, uprawniona jednostka (jednostka orzecznicza I stopnia) wydaje orzeczenie o rozpoznaniu choroby zawodowej lub braku podstawy do jej rozpoznania. Jeśli pracownik nie zgadza się z treścią orzeczenia, ma prawo wnioskować o ponowne przeprowadzenie badań w jednostce wyższej instancji (jednostce orzeczniczej II stopnia) w terminie 14 dni od otrzymania orzeczenia.

Na podstawie zgromadzonych materiałów dowodowych oraz orzeczenia lekarskiego stwierdzającego chorobę zawodową zostaje wydana decyzja właściwego inspektora sanitarnego. Decyzja ta potwierdza lub odrzuca podstawy do stwierdzenia choroby zawodowej, jednakże Państwowy Inspektor Sanitarny, który wydaje decyzję nie jest upoważniony do weryfikacji merytorycznej wydanych przez uprawnione jednostki orzeczeń lekarskich oraz wykonywania własnych ustaleń. Decyzja zostaje przesłana do pracownika, pracodawcy, jednostki orzeczniczej oraz właściwego okręgowego inspektora pracy.

Po rozpoznaniu choroby zawodowej u pracownika, Kodeks Pracy zobowiązuje pracodawcę do :

• ustalenia czynników powodujących chorobę zawodową, ich charakter oraz rozmiar.
• usunięcia czynników, które przyczyniły się do wystąpienia choroby zawodowej,
• realizacji zaleceń wydanych przez lekarza,

Ponadto nakłada na pracodawcę obowiązek prowadzenie rejestru chorób zawodowych Kodeks Pracy art.235 §4.

,,Pracodawca jest obowiązany prowadzić rejestr obejmujący przypadki stwierdzonych chorób zawodowych i podejrzeń o takie choroby.”

i analizowania oraz zapobiegania powstawaniu chorób zawodowych Kodeks Pracy art. 236.

,, Pracodawca jest obowiązany systematycznie analizować przyczyny wypadków przy pracy, chorób zawodowych i innych chorób związanych z warunkami środowiska pracy i na podstawie wyników tych analiz stosować właściwe środki zapobiegawcze.”