Środkami ochrony indywidualnej (ŚOI) są to wszelkie urządzenia, jak również wyposażenie przeznaczone do noszenia bądź trzymania przez pracownika w celu ochrony przed jednym lub większą liczbą zagrożeń, związanych z wystąpieniem niebezpiecznych lub szkodliwych czynników w środowisku pracy.

Przykład:

• odzież ochronna: fartuch drelichowy, kamizelka odblaskowa
• środki ochrony kończyn dolnych, m.in. obuwie ochronne, ochraniacze kolan
• środki ochrony kończyn górnych, m.in. ochraniacze nadgarstka, rękawice ochronne
• środki ochrony głowy, m.in. hełm ochronny, czapkokask
• środki ochrony twarzy i oczu, m.in. okulary ochronne, przyłbice i maski spawalnicze
• środki ochrony słuchu, m.in. nauszniki, wkładki przeciwhałasowe;
• środki ochrony układu oddechowego, m.in. maski przeciwpyłowe;
• środki izolujące cały organizm, m.in. kombinezony gazoszczelne;
• środki chroniące przed upadkiem z wysokości, m.in. hełm ochronny z paskiem podbródkowym, szelki bezpieczeństwa, podzespół łącząco-amortyzujący

Środki ochrony zbiorowej są przeznaczone do jednoczesnej ochrony grupy ludzi, w tym i pojedynczych osób, przed niebezpiecznymi i szkodliwymi czynnikami występującymi pojedynczo lub łącznie
w środowisku pracy, będące rozwiązaniami technicznymi stosowanymi w pomieszczeniach pracy, maszynach i innych urządzeniach. Ze środki ochrony zbiorowej możemy wyszczególnić dwie grupy tj.

1. Środki administracyjno-organizacyjne i prawneto głównie działania „przy biurku”. Są to więc wszystkie akty prawne oraz przepisy wewnątrzzakładowe, działania kontrolne oraz egzekwowanie przestrzegania przepisów przez pracowników, m.in. Kodeks pracy, regulamin pracy.
   
   
2. Środki techniczne, które w rzeczywistości tworzą środki ochrony zbiorowej, mają za zadanie chronić pracowników przed zagrożeniami występującymi w środowisku pracy. Zaliczyć możemy do nich bardzo różnorodne środki, które często wynikają z warunków lokalnych, m.in. ograniczenie ekspozycji, świetlna kurtyna bezpieczeństwa.

Przykład:

• wyznaczenie stref niebezpiecznych, m.in. stref wybuchowych
• wyznaczenie dróg komunikacyjnych, m.in. ciąg komunikacji pieszej
• oświetlenie, m.in. ogólne,
• wentylacja i klimatyzacja, m.in. mechaniczna
• instalacja odgromowa
• osłony mechaniczne zakrywające elementy ruchome

Zgodnie z USTAWĄ z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy art. 237⁶ . § 1. Pracodawca jest obowiązany dostarczyć pracownikowi nieodpłatnie środki ochrony indywidualnej zabezpieczające przed działaniem niebezpiecznych i szkodliwych dla zdrowia czynników występujących w środowisku pracy oraz informować go o sposobach posługiwania się tymi środkami.

Art. 237⁹ . § 1. Pracodawca nie może dopuścić pracownika do pracy bez środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, przewidzianych do stosowania na danym stanowisku pracy. § 2. Pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby stosowane środki ochrony indywidualnej oraz odzież i obuwie robocze posiadały właściwości ochronne i użytkowe, oraz zapewnić odpowiednio ich pranie, konserwację, naprawę, odpylanie i odkażanie.

Art. 237¹⁰ . § 1. Pracodawca jest obowiązany zapewnić, aby środki ochrony indywidualnej oraz odzież
i obuwie robocze, które w wyniku stosowania w procesie pracy uległy skażeniu środkami chemicznymi lub promieniotwórczymi albo materiałami biologicznie zakaźnymi, były przechowywane wyłącznie
w miejscu przez niego wyznaczonym. § 2. Powierzanie pracownikowi prania, konserwacji, odpylania
i odkażania przedmiotów, o których mowa w § 1, jest niedopuszczalne

Art. 212. Osoba kierująca pracownikami jest obowiązana:

2) dbać o sprawność środków ochrony indywidualnej oraz ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem;

4) dbać o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeń pracy i wyposażenia technicznego, a także
o sprawność środków ochrony zbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem;

Art. 211. Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy jest podstawowym obowiązkiem pracownika. W szczególności pracownik jest obowiązany:

4) stosować środki ochrony zbiorowej, a także używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej oraz odzieży i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem;

Podsumowanie

Przestrzeganie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a szczególności dotyczących stosowania wymaganych środków ochrony indywidualnej i zbiorowej, należy do podstawowym obowiązkiem pracownika. Jednakże ich zapewnienie i utrzymanie w odpowiednim stanie technicznym i higienicznym należy do podstawowych obowiązków pracodawcy oraz osób kierujących. Konsekwencją niestosowania odpowiednich, sprawnych technicznie środków ochrony indywidualnej
i zbiorowej lub niezgodnie z ich przeznaczeniem może być wypadek lub stanowić podstawę do ukarania pracownika karą porządkową, czy też do rozwiązania stosunku pracy.